Op 29 maart 2017 heeft de Autoriteit Consument en Markt (ACM) Het Signaal 2017 gepubliceerd. In deze publicatie roept de ACM ondernemingen en overheid op de kracht van markt én overheid te benutten. Tegelijkertijd wijst de ACM de ondernemingen er wel op dat zij zich strikt aan de regels moeten houden. In de visie van de ACM is het namelijk “high trust, high penalty”.
Het Signaal 2017
“Het Signaal” is een jaarlijkse publicatie van de ACM waarin wordt gewezen op maatschappelijke ontwikkelingen en beleidsvraagstukken die van belang zijn voor haar toezicht. Deze keer is het thema combinaties van markt en overheid. De ACM schrijft dat deze combinaties vaak goed uitpakken voor de samenleving. Zolang de overheid de grenzen goed bewaakt, zijn de publieke belangen én de consument gebaat bij het slim benutten van de markt.
Consument centraal
De ACM schrijft dat zij de consument centraal stelt. De consument moet zelf kunnen kiezen voor producten en diensten. De keuze wordt gemaakt op basis van behoeftes en prijzen. Dit geldt niet alleen voor pindakaas, maar ook voor producten en diensten waarvan de overheid vindt dat ze voor iedereen zijn, zoals zorg en openbaar vervoer. Indien dat nodig is om consumenten te beschermen, treedt de overheid regulerend op.
Publieke belangen
Bij de verdere invulling van publieke belangen (denk bijvoorbeeld aan de gezondheidszorg, het openbaar vervoer en de energievoorziening) kunnen marktpartijen een rol spelen. Dat kan op eigen initiatief of met steun van de overheid. Het kan nodig zijn dat ondernemingen in dit kader moeten samenwerken. Dit mag evenwel geen aanleiding zijn afspraken te maken die de mededinging beperken. “Alleen als deze afspraken voor de consument voldoende voordelen bieden op andere terreinen (zoals kwaliteit of duurzaamheid) dan kan deze afspraak passen binnen het kader van de mededingingswet.”
Drie suggesties van de ACM
Teneinde de kracht van markt en overheid optimaal te benutten, doet de ACM drie suggesties:
- Creëer vertrouwen door duidelijkheid over regels
De toezichthouder moet duidelijke informatie verschaffen over de normen die moeten worden nageleefd. Dit zijn dus ook de normen waar ondernemingen op aangesproken kunnen worden. - Geef meer ruimte voor eigen verantwoordelijkheid
Open normen geven volgens de ACM meer ruimte en eigen verantwoordelijkheid voor betrokkenen dan gedetailleerde regulering. Daarnaast bieden ze marktpartijen en toezichthouders ook betere mogelijkheden om flexibel om te gaan met gewijzigde - Benut het vertrouwen, maar controleer de uitkomsten
Duidelijke regels en open normen geven partijen vrijheid. Vrijheid om de publieke belangen in te kunnen vullen. Op het moment dat er verkeerde besluiten worden genomen, is ingrijpen echter noodzakelijk. Dit is in de visie van de ACM een wezenlijk onderdeel van “high trust, high penalty”. De ACM wijst er overigens op dat er niet noodzakelijkerwijs hoge boetes opgelegd moeten worden. De dreiging met hoge straffen kan al voldoende zijn om zowel de markt als de overheid te disciplineren.
Commentaar
In Het Signaal 2016 vroeg de ACM aandacht voor marktactiviteiten van de overheid. Dat paste uitstekend bij de toenmalige actualiteit. De Wet markt en overheid, die economische activiteiten van overheden reguleert, was immers net geëvalueerd. Ook Het Signaal 2017 is weer actueel. Nadat de ACM een aantal duurzaamheidsinitiatieven als ‘De Kip van Morgen’ en het ‘Energieakkoord’ had afgeschoten, kwam er een discussie op gang over de (on)haalbaarheid van duurzaamheidsinitiatieven omdat de initiatiefnemers tegen het kartelverbod aanlopen. De minister van Economische Zaken probeerde vervolgens meer ruimte te bieden met zijn op 6 oktober 2016 gepubliceerde Beleidsregel duurzaamheid. Het is de bedoeling dat deze ruimte nog verder wordt vergroot. De minister stuurde op 24 oktober 2016 namelijk ook nog de hoofdlijnen van het wetsvoorstel algemene gelding duurzaamheidsinitiatieven naar de Tweede Kamer. Tot slot kwam de ACM op 2 december 2016 met de uitgangspunten voor toezicht op duurzaamheidsafspraken. Meer daarover in de blog: ACM publiceert uitgangspunten voor toezicht op duurzaamheidsafspraken.
De door de ACM in Het Signaal 2017 voorgestelde “high trust, high penalty” benadering is niet nieuw. Deze benadering lag bijvoorbeeld mede ten grondslag aan de per 1 juli 2016 verhoogde boetemaxima voor overtredingen van de Mededingingswet. Deze verhoging van de boetemaxima wordt besproken in de blog: Overtreden mededingingsrecht kan per 1 juli 2016 flink duurder uitpakken.
Overigens moet “high trust, high penalty” blijkbaar niet al te letterlijk worden genomen. Zo volgt uit de parlementaire geschiedenis dat deze benadering inhoudt dat de ACM haar middelen en capaciteit vooral inzet daar waar het risico op overtreding het grootst is. Vertrouwen en voldoende afschrikwekkende sancties gaan bij deze benadering beweerdelijk hand in hand. Zo bezien is het begrijpelijk dat de ACM in Het Signaal 2017 onder andere verwijst naar haar in de zomer van 2016 uitgevoerde “LinkedIn-actie” in de Rotterdamse haven. In de blog LinkedIn profiel bekeken door kartelwaakhond ACM? wordt beschreven hoe ACM-medewerkers 6.500 haven- en transportondernemers alert hebben gemaakt op de op 7 juni 2016 gestarte ACM-campagne “Kartels gaan nooit onopgemerkt”. Of dit bij de betrokken ondernemingen in de Rotterdamse haven vertrouwen en duidelijkheid heeft gecreëerd, is echter de vraag. De mededingingsregels worden onverminderd als gecompliceerd en onduidelijk ervaren. Er is dus nog werk aan de winkel.
Eric Janssen, advocaat mededingingsrecht