Acties van Franse boeren: l’histoire se répète

Het is weer zover: Franse boeren protesteren tegen te lage prijzen voor hun producten. Hierbij worden beproefde middelen van stal gehaald. Snelwegen worden geblokkeerd en vrachtauto’s met landbouwproducten uit andere EU lidstaten leeggehaald. De Franse regering heeft naar aanleiding van de protesten een steunpakket van 600 miljoen euro in het vooruitzicht gesteld. Maar de onregelmatigheden houden onverminderd aan en Frankrijk treedt daar niet tegenop.

Grenzen aan de protesten

Protesten van onder andere Franse boeren die uitmonden in ongeregeldheden zijn een fenomeen dat eens in de zo veel jaren de kop op steekt. Nu is met protesteren niets mis. We leven immers in een democratie. Er zijn wel grenzen. Zo is het niet toegestaan dat het vrije goederenverkeer – een fundamenteel Europees beginsel – op een ontoelaatbare wijze wordt belemmerd. Dat is precies wat het gevolg is van de wegblokkades en het op straat gooien van landbouwproducten uit andere EU lidstaten. In dit licht is het zorgelijk dat de Franse autoriteiten niet ingrijpen. De Volkskrant bericht op 30 juli 2015 dat de gendarmes zelfs lachend toekijken. Maar ook de Franse overheid heeft een duit in het zakje gedaan. Op 22 juli 2015 riep premier Valls de bevolking op om slechts Frans vlees te consumeren. Alles bij elkaar aanleiding om te kijken hoe er vanuit Europeesrechtelijk perspectief naar een en ander moet worden aangekeken.

De interne markt en het vrij verkeer

De interne markt van de EU is een gemeenschappelijke markt waarin vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen wordt verzekerd. Dankzij de interne markt is het eenvoudig tegen gelijke voorwaarden producten te kopen en te verkopen in alle 27 lidstaten. Deze vrijheid mag in beginsel niet worden beperkt. Slechts in bijzondere situaties kan een beperking gerechtvaardigd zijn. Hierbij kan worden gedacht aan bescherming van de openbare orde, de openbare veiligheid en de gezondheid en het leven van personen, dieren of planten.

Niet toegestane belemmeringen

In het uit 1997 stammende arrest Commissie / Frankrijk heeft het Hof van Justitie (Hof) geoordeeld dat de vanaf 1993 op het Franse grondgebied gepleegde gewelddaden, bestaande uit:

(i) het onderscheppen van vrachtauto’s die landbouwproducten uit andere EU lidstaten vervoerden;
(ii) het vernietigen van de lading;
(iii) het bedreigen van de chauffeurs;
(iv) het intimideren van groot- en detailhandelaars;
(v) het vernietigen van goederen in de winkels;

belemmeringen vormen van het vrij verkeer van die producten. Saillant detail is dat de Fanse politie tijdens de protesten in de jaren negentig de evrnmin tussenbeide kwam, Zelfs niet in gevallen waarin zij veel talrijker was dan de ordeverstoorders. Bovendien werden ordeverstoorders ook toen niet of nauwelijks gerechtelijk vervolgd. Dit was opmerkelijk aangezien televisiecamera’s een aantal daden van vandalisme duidelijk hadden geregistreerd. Bovendien traden de betogers vaak ongemaskerd op. Verder waren de aanstichters van de gewelddaden, de landbouwersgroeperingen,  bij de politie bekend. Frankrijk betoogde dat vastberadener optreden van de bevoegde autoriteiten heftige reacties van de betrokken landbouwers zou uitlokken, met nog ernstiger verstoringen van de openbare orde of zelfs sociale onlusten als gevolg. Het Hof veegde dit argument van tafel. Vrees voor binnenlandse moeilijkheden kan immers geen rechtvaardiging zijn voor een Lidstaat om het recht van de Unie niet correct toe te passen. Door geen adequate actie te ondernemen waar dat wel was vereist, handelde Frankrijk bijgevolg in strijd met haar Europese verplichtingen.

Toegestane belemmeringen

Ook zonder dat het tot geweldplegingen komt, kan het afsluiten van wegen een ontoelaatbare belemmering van het vrij goederenverkeer opleveren. Dat valt op te maken uit het uit 2003 stammende arrest Eugen Schmidberger. In deze zaak had Oostenrijk niet opgetreden tegen een 30 uur durende blokkade van de Brennerpas. Hierdoor had Oostenrijk volgens het Hof het vrije goederenverkeer belemmerd. Oostenrijk meende echter dat haar niet-optreden gerechtvaardigd was vanwege het politieke karakter van de blokkade. De betogers demonstreerden namelijk tegen het steeds toenemende verkeer op de Brennerpas. Het Hof stelde vast dat er in het voorliggende geval:

(i) officieel toestemming was gevraagd voor de betoging;
(ii) de in duur beperkte wegafsluiting slechts betrekking had op één weg en slechts één maal had plaatsgevonden;
(iii) de betoging niet tot doel had, het verkeer in goederen van welbepaalde aard of herkomst te belemmeren;
(iv) het publiek ruim van te voren gewaarschuwd was en er diverse omleidingen waren uitgestippeld, en
(v) de betoging geen algemeen klimaat van onveiligheid had teweeggebracht.

Gelet op deze omstandigheden had Oostenrijk mogen besluiten niet tegen de blokkade op te treden.

Koop eigen producten

En dan tot slot de oproep aan de bevolking om uitsluitend producten uit eigen land te consumeren. Reeds in 1982 stelde het Hof in het arrest Commissie / Ierland vast dat de “buy Irish” campagne van de Ierse overheid de gehele nationale economie raakte en ertoe strekte het handelsverkeer tussen Lidstaten af te remmen door de aankoop van binnenlandse producten aan te moedigen.  De reclamecampagne belemmerde met andere worden het vrije handelsverkeer op een onrechtmatige wijze.

Commentaar

De huidige protestacties van de Franse boeren en het uitblijven van harde maatregelen van de kant van de Franse overheid, laten zien dat de hiervoor aangehaalde jurisprudentie verrassend actueel is. Staatssecretaris Dijksma heeft dan ook alle reden om de praktijken van Franse boeren als illegaal en onacceptabel te bestempelen. Het zelfde geldt zowel voor haar oproep aan de Franse autoriteiten om hard op te treden, als het protest tegen het uitblijven van dit optreden dat LTO Nederland aantekende bij de Franse ambassadeur.

Nu ook Belgische boeren gaan protesteren, kan de belemmering van het vrije goederenverkeer de Europese Commissie niet meer ontgaan. Zij kan vervolgens overeenkomstig Verordening 2679/98 Frankrijk, België en eventuele andere lidstaten opdragen “alle noodzakelijke en evenredige maatregelen te nemen om genoemde belemmering te verhelpen”. Dat dit ook kan in geval van bijvoorbeeld wegblokkades blijkt uit een in 2001 door de Europese Commissie uitgebracht verslag.

Het voorgaande laat overigens onverlet dat het leeghalen van vrachtauto’s door Franse boeren niet alleen strafbaar is, maar ook een onrechtmatige daad oplevert. De getroffen producten en transporteurs zouden dus ook aangifte bij de politie kunnen doen en/of civiele actie beginnen bij de burgerlijke rechter. Er zijn dus meer acties mogelijk.

door | 30 juli 2015 | Europees Recht

Gerelateerde artikelen

ZOEKEN

MIJN VAKGEBIED

Noot bij het Interfel arrest

Noot bij het Interfel arrest

In de blog Bovenwettelijke landbouwvoorschriften kunnen algemeen verbindend worden verklaard is het Interfel arrest van 29 juni 2023 van het EU Hof van Justitie van het EU Hof van Justitie (Hof) reeds beschreven en kort van commentaar voorzien. Het commentaar is nu...

Lees meer