Blijkens een bericht van 24 maart 2020 in de Franse krant Le Figaro, heeft Bruno Le Maire, de Franse minister van economische zaken, de Franse retail opgeroepen om zich bij voorrang te bevoorraden bij Franse landbouwers. Die wil hij hiermee in deze uitzonderlijke tijd helpen. De oproep tot “economisch patriottisme” vormt echter een serieuze bedreiging voor de interne markt.
De oproep
De oproep van Bruno Le Maire is een reactie op de sluiting van de straatmarkten een dag eerder. Volgens de Franse premier Édouard Philippe was deze sluiting noodzakelijk, omdat de consumenten te dicht bij elkaar stonden tussen de kramen. Vooral in de grote steden kwam het kennelijk tot “onverantwoordelijk gedrag“. Door de sluiting van de straatmarkten verloren de Franse landbouwers echter een belangrijk verkoopkanaal. Om hen hiervan niet de dupe te laten worden, riep de Bruno Le Maire de grote distributeurs op om een extra inspanning te leveren: “zorg dat u zich met Franse producten kunt bevoorraden”.
Kennelijk is de oproep Bruno Le Maire meteen opgevolgd. De Franse krant Les Echos kopte namelijk in een bericht van 24 maart 2020: “Supermarkten schakelen over op 100% Franse groenten en fruit”. De krant schrijft dat in alle hyper- en supermarkten de Franse oorsprong van de landbouwproducten zal worden benadrukt. Maar daar blijft het niet bij. Als we de Fédération du Commerce et de la Distribution (FCD), de Franse brancheorganisatie van detailhandelaren, mogen geloven schakelen alle ketens “over op Franse bevoorrading. Buitenlandse producten die in de schappen liggen zullen worden verkocht, maar daarna zal er geen aanbod meer zijn van buiten Frankrijk”.
Het pleidooi om de voedselbevoorrading meer nationaal te organiseren was al min of meer aangekondigd door de Franse president Emmanuel Macron. In een toespraak van 12 maart 2020, zei die namelijk: “Wat deze pandemie onthult is dat er goederen en diensten zijn die buiten de wetten van de markt moeten worden geplaatst. Het delegeren van onze voedselvoorziening […] aan anderen is waanzin. We moeten de controle weer terug krijgen.”
Commentaar
Franse acties in de landbouw
Meestal zijn het de Franse landbouwers die in tijden van crisis actie ondernemen als zij van mening zijn dat zij in hun voortbestaan worden bedreigt. Niet zelden worden dan snelwegen geblokkeerd en vrachtauto’s met landbouwproducten uit andere EU lidstaten leeggehaald. De Franse overheid treedt daar dan vaak niet tegenop of doet zelf een duit in het zakje door haar burgers op te roepen Franse producten te kopen. Zie hierover de blog: Acties van Franse boeren: l’histoire se répète.
Voor zover bekend, hebben de Franse landbouwers nog niet in vorenbedoelde zin geprotesteerd tegen de gevolgen die zij ondervinden van de maatregelen die vanwege het coronavirus (COVID-19) zijn genomen. De Franse overheid lijkt dus uit eigen beweging actie ondernomen te hebben.
Interne markt
Aangenomen mag worden dat de oproep van Bruno Le Maire en de opvolging ervan door de Franse retail in Brussel de nodige wenkbrauwen heeft doen fronsen. Het vormt immers een bedreiging van de interne markt. Dit is de gemeenschappelijke markt waarin vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen binnen de EU is verzekerd. Dankzij de interne markt is het eenvoudig tegen gelijke voorwaarden producten te verhandelen in alle 27 lidstaten.
In het Buy Irish arrest heeft het Europese Hof van Justitie duidelijk gemaakt dat de “buy Irish” campagne van de Ierse overheid de gehele nationale economie raakte en ertoe strekte het handelsverkeer tussen Lidstaten af te remmen door de aankoop van binnenlandse producten aan te moedigen (r.o. 29). De reclamecampagne belemmerde met andere worden het vrije handelsverkeer op een onrechtmatige wijze.
In Frankrijk is het kennelijk de retailsector die besloten heeft om slechts Franse producten te gaan verkopen. Zij deden dit echter na een oproep van Bruno Le Maire. Ook door middel van een dergelijke niet bindende maatregel kan de handel tussen de lidstaten worden belemmerd. Uit het Buy Irish arrest blijkt dat dit het geval is als de lidstaat met de maatregel het gedrag van handelaren en verbruikers in eigen land probeert te beïnvloeden (r.o. 28). Gelet op het bericht in Les Echos, lijkt daar in Frankrijk sprake van te zijn.
Slechts in bijzondere situaties kan een beperking van het vrij verkeer gerechtvaardigd zijn. Hierbij kan worden gedacht aan bescherming van de openbare orde, de openbare veiligheid en de gezondheid en het leven van personen, dieren of planten. Met zijn oproep wil Bruno Le Maire de Franse landbouwers afzet verzekeren. Uit het Ciola arrest kan echter worden opgemaakt dat een dergelijke doelstelling van economische aard geen rechtvaardiging vormt om het vrij verkeer te beperken (r.o. 16). Te meer nu de oproep blijkens het bericht in Les Echos, feitelijk lijkt neer te komen op een complete boycot van niet-Franse te landbouwproducten. Bovendien kan de oproep ook contraproductief zijn. Indien de Fransen onze producten niet meer willen, waarom zouden wij dan hun producten nog kopen? Een dergelijke ontwikkeling zou het einde van de interne markt in landbouwproducten in zicht kunnen brengen. Hier is de Europese consument niet bij gebaat! Een zorgelijke ontwikkeling dus.
Slot
De vraag is hoe heet de soep gegeten wordt. Kopen de Franse retailers inderdaad alleen nog Franse landbouwproducten in, of hebben ze hun overheid slechts een patriottische lippendienst bewezen? In de Nederlandse media is nauwelijks aandacht besteed aan de oproep van Bruno Le Maire. De Europese Commissie (Commissie) lijkt eveneens te zwijgen. Een zoektocht op internet leverde in ieder geval geen officiële reactie op. Op haar webpagina over de interne markt, maakt de Commissie slechts melding van de maatregelen die genomen zijn om de handel in beschermingsmiddelen weer vlot te trekken. Mochten de Franse retailers inderdaad uitsluitend Franse landbouwproducten inkopen, dan kan de Commissie Frankrijk in ieder geval overeenkomstig Vo 2679/98 verzoeken “alle noodzakelijke en evenredige maatregelen te nemen” om de vastgestelde belemmering van het goederenverkeer te verhelpen.
