In het op 10 oktober 2017 gepresenteerde regeerakkoord 2017 stelt de coalitie voor om de positie van landbouwers te versterken. De vraag is of er voor de landbouw echt veel gaat veranderen. De coalitie zal immers rekening moeten houden met de grenzen die de Europese mededingingsregels stellen.
Het regeerakkoord
Het regeerakkoord noemt (zie de paragrafen 2.4 en 3.4) vier maatregelen die de coalitie wil nemen om de positie van landbouwers te versterken.
| 1. | Het is de bedoeling dat de overheid op verzoek van branche- of producentenorganisaties sectorale afspraken in de land- en tuinbouw algemeen verbindend kan verklaren (AVV-en), bijvoorbeeld voor de financiering van onderzoek naar innovatieve producten en het verplichten van duurzamere standaarden. |
| 2. | De Mededingingswet wordt aangepast zodat samenwerking in de land- en tuinbouw expliciet wordt toegestaan. Dit om de ongelijke machtsverhoudingen in de keten te compenseren. |
| 3. | Om oneerlijke handelspraktijken en verstoorde marktmacht in de voedselketen aan te pakken komt er bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM) een speciaal team voor geschillenbeslechting in de agro-nutriketen. De ACM krijgt zo nodig extra, specifieke bevoegdheden ten aanzien van geschillen met betrekking tot de gedragscode voor eerlijke handelspraktijken. |
| 4. | De ACM gaat erop toezien dat boeren en tuinders “hogere prijzen” ontvangen van afnemers die “bovenwettelijke eisen” stellen bijvoorbeeld ten aanzien van duurzaamheid of dierenwelzijn. |
Commentaar
Voorstel (1) algemeen verbindend verklaren (AVV-en)
Het is niet helemaal duidelijk wat met het eerste voorstel wordt bedoeld. De mogelijkheid tot het AVV-en van sectorale afspraken is immers nu al mogelijk. Het wordt geregeld door Vo 1/2013 (de zogenaamde GMO Verordening), en we hebben ook al nationale uitvoeringsregels. Meer over het AVV-en in de blog: De verbindendverklaring van landbouwvoorschriften: het heeft nogal wat voeten in de aarde.
Voorstel (2) Samenwerking in de landbouw wordt expliciet toegestaan
Het tweede voorstel lijkt het op het eerste gezicht verstrekkend: de coalitie wil in de Mededingingswet (Mw) immers opnemen dat “samenwerking in de land- en tuinbouw expliciet wordt toegestaan“. Het doel is duidelijk. Landbouwers moeten in staat worden gesteld om zich te verweren tegen de inkoopmacht van de grote retailers. Maar helaas kan uit het regeerakkoord niet worden opgemaakt wat de coalitie gaat doen om “samenwerking in de land- en tuinbouw” mededingingsproof te maken. Bovendien mag niet uit het oog worden verloren dat de coalitie rekening zal moeten houden met de Europese mededingingsregels. Daar heeft Nederland namelijk geen zeggenschap over. De Europese mededingingsregels zijn van toepassing zodra de handel tussen de lidstaten wordt beïnvloed en kunnen zo het regeerakkoord opzij stellen. De handel tussen lidstaten wordt vrij snel beperkt, bijvoorbeeld als de samenwerkingsafspraak het hele grondgebied van een lidstaat omvat. De Commissie heeft Nederland hierop gewezen toen de regering in 2016 duurzaamheidsinitiatieven makkelijker langs de ACM klippen wilde loodsen. Er werd uitdrukkelijk opgemerkt dat Nederland geen uitzondering op de Europese mededingingsregels mag maken. Zie daarover de blog: De ACM publiceert uitgangspunten voor toezicht op duurzaamheidsinitiatieven.
De Commissie heeft alle kaarten gezet op erkende producentenorganisaties (PO’s). Landbouwers die willen samenwerken, moeten zich aansluiten bij een erkende PO of zelf een PO oprichten. De notitie over mededinging in de landbouw die de Commissie in 2016 heeft gepubliceerd blijft dus onverkort van toepassing als de samenwerking tussen Nederlandse landbouwers gevolgen heeft voor de handel tussen de lidstaten. Zie hierover de notitie in de blog: Mededinging in de landbouw: de Commissie geeft guidance.
Voorstel (3) ACM wordt geschillenbeslechter eerlijke handelspraktijken
Door de coalitie wordt de gedragscode eerlijke handelspraktijken (Gedragscode) weer van stal gehaald. Vanaf september 2013 is met betrekking tot de Gedragscode in de agri-nutroketen een pilot uitgevoerd. De regering concludeerde in een Kamerbrief van 6 april 2016 dat deze pilot geen misstanden aan het licht had gebracht. Evenmin werden er klachten ingediend. In het licht hiervan is het de vraag of er veel gaat veranderen indien de ACM als geschillenbeslechter wordt ingezet.
Voorstel (4) hogere prijs voor landbouwers die duurzaam produceren
De coalitie wil dat afnemers die “bovenwettelijke eisen” stellen bijvoorbeeld ten aanzien van duurzaamheid of dierenwelzijn “hogere prijzen” gaan betalen aan landbouwers. Wederom is het gissen hoe de coalitie dit voorstel gaat realiseren. Evenmin is duidelijk wat met “hogere prijzen” wordt bedoeld. Welk referentiekader heeft de coalitie op het oog en wanneer zijn de prijzen hoog genoeg? Bovendien zal ook hier rekening moeten worden gehouden met de Brusselse regels. Zo volgt bijvoorbeeld uit het Schotse whisky arrest dat een lidstaat niet zomaar voor een landbouwproduct minimumprijzen kan invoeren.
Slot
De voorstellen van de coalitie klinken mooi, maar zijn helaas vaag en cryptisch. We zullen dus nog wat geduld moeten hebben voor we weten wat de plannen van de coalitie precies behelzen voor de mededinging in de landbouw. De landbouwsector doet er in ieder goed aan met de coalitie mee te denken over de uitwerking van de voorgestelde maatregelen, zodat de ruimte die de Brusselse regels bieden zo optimaal mogelijk wordt benut.
