Naar aanleiding van vragen van de Kamerleden Veldman en Rutte (beiden VVD), heeft minister Blok de Tweede kamer meegedeeld dat de gemeente Heerhugowaard gedeeld eigenaar mag worden van een ziekenhuis.
Het voornemen van de gemeente Heerhugowaard
Blijkens een persbericht van 22 juni 2016 heeft het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Heerhugowaard de Noordwest Ziekenhuisgroep een vergaand financieel aanbod gedaan om zo de bouw van een nieuw ziekenhuis in Heerhugowaard mogelijk te maken. De gemeente is namelijk bereid garant te staan voor of gedeeld eigenaar te worden van het nieuwe ziekenhuis. Overigens kan uit de brief van de minister worden opgemaakt dat het aanbod is gedaan op basis van een grondtransactie die de gemeente Heerhugowaard in 2011 met de Noordwest Ziekenhuisgroep is aangegaan.
Beantwoording Kamervragen
De Kamerleden wilden allereerst weten of de Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido) er aan in de weg staat dat de gemeente Heerhugowaard gedeeld eigenaar wordt van een ziekenhuis. Op grond van de Wet Fido mogen openbare lichamen uitsluitend ten behoeve van de uitoefening van de publieke taak leningen aangaan, middelen uitzetten of garanties verlenen. Volgens de minister mag een openbaar lichaam zelf bepalen welke activiteiten een onderdeel van haar publieke taak zijn. Het is dus aan de gemeenteraad van Heerhugowaard om te beoordelen of het publieke belang gediend is met een participatie in een ziekenhuis. Ook is het primair aan de gemeente om een inschatting te maken van de risico’s, die verbonden zijn aan een financiële garantstelling of een gedeeld eigenaarschap. De provincie kan pas ingrijpen door de gemeente onder toezicht te stellen op het moment dat het structurele en reële begrotingsevenwicht van de gemeente door de eventueel ingetreden risico’s in het geding zou komen. Indien er wordt gekozen voor een privaatrechtelijke constructie, heeft de gemeente geen voorafgaande goedkeuring van de provincie nodig.
Hoewel de gemeente dus een garantie mag verlenen of gedeeld eigenaar mag worden van een ziekenhuis en daarvoor geen toestemming van de provincie nodig heeft, wijst de minister er wel op dat de gemeente de staatssteunregels in acht moet nemen.
Staatssteun in de zorgsector
Op 5 juli 2016 heeft de Europese Commissie na een diepgaand onderzoek geconcludeerd dat de overheidsfinanciering die sinds 1996 aan de Brusselse openbare IRIS-ziekenhuizen werd toegekend, strookt met de staatssteunregels. Die financiering diende om tekorten te compenseren die voortvloeien uit het verlenen van diensten van algemeen economisch belang in de vorm van gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening.
Hoewel vorenbedoeld besluit nog niet is gepubliceerd, kan uit het persbericht van de Europese Commissie worden opgemaakt dat de overheidsfinanciering staatssteun vormde in de zin van artikel 107 lid 1 VWEU. De ziekenhuizen moeten dus aangemerkt als (i) ondernemingen die door de met (ii) staatsmiddelen bekostigde overheids-financiering een (iii) selectief voordeel hebben ontvangen, waardoor (iv) de mededinging werd vervalst en (v) de handel tussen de lidstaten ongunstige werd beïnvloed.
Een maatregel vormt pas staatssteun als aan alle vijf criteria is voldaan. Indien een maatregel geen gevolgen heeft voor de handel tussen de lidstaten, is er van staatssteun geen sprake. Dit roept de vraag op hoe steun aan ziekenhuizen de handel tussen lidstaten kan beïnvloeden. De Europese Commissie heeft op deze vraag in 2015 uitvoerig antwoord gegeven in twee richtinggevende besluiten en een uit vier deelvragen bestaand toetsingskader geïntroduceerd. Op basis van dit toetsingskader, dat wordt besproken in de blog ‘Het interstatelijk effect van staatssteun in de zorgsector‘, wordt gekeken naar:
| (a) | het karakter van het ziekenhuis |
| (b) | de locatie van het ziekenhuis |
| (c) | het hoofddoel van het ziekenhuis |
| (d) | de voorwaarden voor grensoverschrijdende investeringen of vestiging |
In het hiervoor genoemde persbericht van 22 juni 2016 staat dat de Noordwest Ziekenhuisgroep met steun van de gemeente een regionaal ziekenhuis kan bouwen dat in de top-tien van beste ziekenhuizen van Nederland kan komen. Als met deze mededeling in het achterhoofd gekeken wordt naar het toetsingskader van de Europese Commissie, is het maar de vraag of door aangeboden steun de handel tussen de lidstaten ongunstig zal worden beïnvloed. Het gaat om immers een regionaal ziekenhuis gelegen ten noorden van Amsterdam dat naar verwachting vrijwel uitsluitend gericht zal zijn op patiënten uit de regio. Tenzij de Noordwest Ziekenhuisgroep zich in Heerhugowaard gaat toeleggen op een of meer super super speciale medische behandelingen, ligt het niet voor de hand dat het nieuwe ziekenhuis patiënten uit andere lidstaten gaat aantrekken. Ook niet als het nieuwe regionale ziekenhuis er in slaagt in de top-tien van beste ziekenhuizen van Nederland te komen. Er zijn ongetwijfeld meerdere tot deze top-tien behorende ziekenhuizen die dichter bij de grens liggen. Om vanuit België of Duitsland in Heerhugowaard te komen passeert een patiënt in ieder geval Amsterdam. Daar zijn maar liefst twee universitair medisch centra van naam gevestigd. In het geval vast komt te staan dat de door de gemeente Heerhugowaard aangeboden steun een interstatelijk effect ontbeert, zal deze niet kwalificeren als staatssteun. Alsdan staan ook de staatssteunregels er niet aan in de weg dat de gemeente een garantie verstrekt of gedeeltelijk eigenaar wordt van het nieuwe ziekenhuis.
