In een beschikking van 11 maart 2020 heeft het Europese Hof van Justitie (Hof) bevestigd dat het rentepercentage dat de Europese Commissie (Commissie) hanteert als zij staatssteun terugvordert, niet van toepassing is als lidstaten uit eigen beweging staatssteun terugvorderen.
De casus
De Italiaanse regio Sardinië besloot in 2005 om een subsidie te verlenen aan de exploitant die er zich toe zou verplichten tot aanbieden van hogesnelheidsinternetdiensten in gebieden waar die diensten nog niet werden aangeboden. Na een aanbestedingsprocedure werd Telecom Italia aangewezen als dienstverlener. De voorgenomen subsidieverlening werd door de Italiaanse autoriteiten aan de Commissie gemeld. Die liet bij een besluit van 22 november 2006 weten geen bezwaar te hebben.
Aan de subsidie had de regio Sardinië de voorwaarde verbonden dat Telecom Italia deze geheel of gedeeltelijk met rente zou moeten worden terugbetaald indien het project winstgevender zou worden dan aanvankelijk was voorzien. Uiteindelijk bleek het project een zodanig rendement op te leveren, de regio Sardinië in 2012 de volledige subsidie vermeerderd met rente terugvorderde. Deze rente werd berekend overeenkomstig artikel 9 Vo 794/2004.
Telecom Italia betwiste niet dat zij de subsidie met rente moest terugbetalen. Zij maakte uitsluitend bezwaar tegen toepassing van artikel 9 Vo 794/2004 bij het vaststellen van de hoogte van de te betalen rente. De Regionale Administratieve Rechtbank van Sardinië stelde daarom prejudiciële vragen aan het Hof.
Oordeel van het Hof
Kwalificatie van de terug te vorderen steun
Het Hof stelt vast dat de terugbetalingsregeling onderdeel is van de steunmaatregel die Italië aan de Commissie heeft gemeld. Hieruit volgt dat de uiteindelijke verplichting tot terugbetaling niet door de Commissie aan Italië is opgelegd. Dit betekent dat de subsidie die Telecom Italia moet terugbetalen niet is aan te merken als onrechtmatige steun.
De rentevoet
Nu de regio Sardinië uit eigen beweging de subsidie van Telecom Italia terugvordert, mist artikel 9 Vo 794/2004 blijkens het Eesti Pagar arrest toepassing. De hoogte van de door Telecom Italia te betalen rente moet aan de hand van het nationale recht worden toegepast. Gelet hierop vereist artikel 108 lid 3 VWEU mee dat “de begunstigde van de steun wordt veroordeeld tot betaling van met name rente over de gehele periode waarin hij van de steun heeft geprofiteerd, tegen een tarief dat gelijk is aan het tarief dat zou zijn toegepast indien hij het bedrag van de betrokken steun in die periode op de markt had moeten lenen” [r.o. 30].
Commentaar
Op het moment een dat begunstigde onderneming op grond van een door de Commissie goedgekeurd subsidiebesluit staatssteun moet terugbetalen, is deze terugvorderingsplicht niet gebaseerd op een daartoe strekkend besluit van de Commissie gebaseerd. De Commissie heeft alleen de steunmaatregel goedgekeurd. Over de eventuele terugvordering heeft de Commissie zich niet uitgelaten. Als de lidstaat vervolgens aanleiding ziet tot terugvordering over te gaan, dan doet de lidstaat dat dus uit eigen beweging.
Verder herhaalt het Hof het eerdere oordeel uit het Eesti Pagar arrest. In dat arrest heeft het Hof bepaald dat een lidstaat die uit eigen beweging staatssteun terugvordert, op grond van artikel 108 lid 3 VWEU verplicht kan zijn de begunstigde van deze steun te gelasten tevens rente te betalen over het genoten voordeel. De hoogte van de rente kan in een dergelijk geval echter niet worden ontleend aan artikel 14 lid 2 Vo 659/1999 [thans artikel 16 lid 2 Vo 2015/1589] noch aan de artikelen 9 en 11 Vo 794/2004. De rente zal aan de hand van het nationale recht moeten worden vastgesteld. In dit kader wees het Hof er op dat de hiervoor genoemde bepalingen “niet direct, indirect of naar analogie op een dergelijke terugvordering [kunnen] worden toegepast”. In het in deze blog beschreven arrest voegt het Hof daar een element aan toe. Als lidstaten zelf staatssteun terugvorderen, is de begunstigde onderneming de bespaarde marktrente verschuldigd. Het Hof lijkt hiermee duidelijk te willen maken dat indien staatssteun door de lidstaat wordt teruggevorderd, de betaling van rente geen doel op zich is. Het gaat erom dat de begunstigde onderneming het genoten voordeel volledig terugbetaalt, dus inclusief de marktrente die de begunstigde onderneming vanwege de staatssteun heeft bespaard.
